27
شهریور
مقاله سورشارژ و انگ در سکه شناسی مهر زمان بر فلز و تاریخ
🧭 مقدمه
در دنیای سکهشناسی، برخی سکهها نهتنها حامل ارزش پولی، بلکه گواهی از تحولات سیاسی، انتقال قدرت، و حتی اضطرار تاریخیاند. «سورشارژ» و «انگ» دو اصطلاح کلیدی در این حوزهاند که بهویژه در سکههای ایران و امپراتوریهای بزرگ دیده میشوند. این مقاله به بررسی مفهوم، کاربرد، و نمونههای برجسته سورشارژ و انگ در تاریخ سکهسازی میپردازد.
🧩 سورشارژ چیست؟
سورشارژ (Surcharge) به معنای ضرب یا مهر مجدد روی سکهای موجود است. این عمل معمولاً در شرایط زیر انجام میشود:
- تغییر حکومت یا پادشاه
- کمبود فلز یا پولک برای ضرب سکه جدید
- نیاز فوری به گردش پولی معتبر
در این روش، سکههای قدیمی با قالب کوچک یا مهر فلزی کوبیده میشوند تا نقش جدیدی—مانند نام پادشاه جدید یا تاریخ تازه—بر آنها حک شود. سکههایی که سورشارژ نشدهاند، در آن دوره فاقد اعتبار رسمی محسوب میشدند
🧷 انگ چیست؟
«انگ» در سکهشناسی به مهر یا علامتی خاص اطلاق میشود که روی سکه حک میشود تا اعتبار، مالکیت، یا تغییر سیاسی را نشان دهد. تفاوت انگ با سورشارژ در این است که انگ معمولاً کوچکتر، نمادینتر و گاه محلیتر است. مثلاً حکومتهای محلی زیر نظر امپراتوریها، سکههای رایج را با انگ مخصوص خود مهر میکردند تا در معاملات داخلی قابل استفاده باشند.
🏛️ نمونههای تاریخی سکه های ایرانی
1. سکههای نقره رضاشاه با سورشارژ تاریخ ۱۳۱۰
- سکههای نیم ریال، یک ریال، دو ریال و پنج ریالی
- روی سکههای قدیمی ضرب شدهاند، با تاریخ جدید و نقش رسمی حکومت پهلوی
2. سکه ۲۰ ریالی جمهوری اسلامی (سال ۱۳۶۰)
- سورشارژ شده روی سکههای ۲۰ ریالی محمدرضاشاه
- نماد گذار سریع از سلطنت به جمهوری
3. سکههای تیموری و صفوی با انگ محلی
- در برخی مناطق، سکههای رایج امپراتوری با مهر کوچک حکمران محلی انگ میشدند
- این مهرها گاه شامل نام شهر، نماد خاندان یا تاریخ محلی بودند
نمونههای سورشارژ در سکههای خارجی
1. اسپانیا – سکههای ۸ ریالی با سورشارژ مستعمراتی
- در قرن ۱۸ و ۱۹، اسپانیا سکههای معروف ۸ ریالی خود را در مستعمرات مانند مکزیک، پرو، فیلیپین و بولیوی با سورشارژ محلی مهر میکرد
- مهرها شامل تاریخ جدید، نماد پادشاه یا ارزش محلی بودند
- این سکهها به نام Spanish Colonial Reales with Counterstamps شناخته میشوند و برای کلکسیونرها بسیار ارزشمندند
2. پرتغال – سورشارژ در مستعمرات آفریقایی و آسیایی
- در مناطقی مانند موزامبیک، گوا و تیمور شرقی، سکههای پرتغالی با مهرهای محلی سورشارژ میشدند
- مهرها معمولاً شامل نماد تجاری، تاریخ یا ارزش جدید بودند
- برخی سکهها دارای سورشارژ به زبان عربی یا هندیاند
3. اتریش – سورشارژ اضطراری در جنگ جهانی اول
- در دوران جنگ، اتریش سکههای قدیمی را با مهرهای اضطراری سورشارژ کرد
- مهرها شامل نماد ارتش، تاریخ جدید یا ارزش اصلاحشده بودند
- این سکهها به دلیل کمیابی و زمینه تاریخی، ارزش کلکسیونی بالایی دارند
🧷 نمونههای انگ در سکههای خارجی
1. بریتانیا – سکههای هند با انگ محلی
- در دوره استعمار، سکههای بریتانیایی در هند با مهر حکمرانان محلی انگ میشدند
- مهرها شامل نام ایالت، نماد خاندان یا تاریخ محلی بودند
- این سکهها به نام British India Countermarked Coins شناخته میشوند
2. فرانسه – سکههای مستعمرات شمال آفریقا
- در الجزایر، تونس و مراکش، سکههای فرانسوی با مهرهای اسلامی یا محلی انگ میشدند
- مهرها گاه شامل تاریخ هجری یا نماد مذهبی بودند
- این سکهها ترکیبی از طراحی اروپایی و مهر محلیاند
3. مکزیک – سکههای تجاری با انگ شرکتها
- در قرن ۱۹، برخی سکههای مکزیکی با مهر شرکتهای تجاری یا بانکها انگ میشدند
- این مهرها اعتبار سکه را در معاملات خاص تأیید میکردند
- نمونههایی با مهرهای نادر امروزه بسیار کمیاباند
🎨 ارزش زیباییشناسی و کلکسیونی
سکههای سورشارژ و انگدار برای کلکسیونرها بسیار جذاباند، زیرا:
- ترکیبی از دو دوره تاریخی را در خود دارند
- نشاندهنده اضطرار یا انتقال قدرتاند
- گاه دارای مهرهای نادر و هنریاند
- تعدادشان محدود و ارزشمند است
📌 تفاوت سورشارژ و انگ
| ویژگی | سورشارژ | انگ |
|---|---|---|
| هدف | اعتبار رسمی جدید | تأیید محلی یا نمادین |
| اندازه | بزرگتر و قابلتشخیص | کوچکتر و گاه مخفی |
| ابزار | قالب ضرب | مهر فلزی یا دستی |
| کاربرد | حکومتی و رسمی | محلی یا تجاری |
💸 سورشارژ در اسکناس چیست؟
سورشارژ (Surcharge) یا روچاپ به معنای مهر زدن یا چاپ مجدد روی اسکناسهای موجود است. این عمل معمولاً در شرایطی انجام میشود که:
- حکومت تغییر کرده و اسکناسهای قبلی هنوز در گردشاند
- امکان چاپ فوری اسکناس جدید وجود ندارد
- نیاز به حذف یا پوشاندن نمادهای دوره قبل (مثل تصویر پادشاه) وجود دارد
- اعتبار اسکناس باید با مهر جدید تأیید شود
🧩 نمونههای تاریخی در ایران
🏛️ دوره آغاز جمهوری اسلامی (۱۳۵۸–۱۳۶۰)
پس از انقلاب ۱۳۵۷، بانک مرکزی ایران با کمبود اسکناس مواجه شد. بهجای چاپ فوری اسکناس جدید، تصمیم گرفت اسکناسهای دوره پهلوی را با مهر سورشارژ بهروز کند:
- مهرها معمولاً به رنگ مشکی، قهوهای یا سبز بودند
- روی تصویر محمدرضاشاه مهر زده میشد تا چهره او محو شود
- در برخی موارد، آرم جمهوری اسلامی روی قسمت فیلیگران یا تصویر شاه چاپ میشد
- این اسکناسها به نام سورشارژدارها شناخته میشوند و امروزه برای کلکسیونرها بسیار ارزشمندند
🕌 اسکناسهای بارگاهی
در مرحله بعد، اسکناسهایی با تصویر بارگاه امام رضا (ع) روی همان کاغذهای انگلیسی دوره پهلوی چاپ شدند
- این اسکناسها نیز نوعی سورشارژ محسوب میشوند، چون کاغذ و ساختارشان متعلق به دوره قبل بود
- به دلیل محدودیت واردات کاغذ، این اسکناسها تا چند سال در گردش بودند
🧠 ارزش کلکسیونی سورشارژ اسکناسها
| ویژگی | دلیل ارزشمندی |
|---|---|
| مهرهای متفاوت | تنوع رنگ، شکل و محل چاپ مهر |
| خطاهای چاپ | اشتباه در محل یا شدت مهر، باعث کمیابی |
| گذار تاریخی | نماد تغییر حکومت و اضطرار اقتصادی |
| محدود بودن | فقط در دورهای کوتاه چاپ و استفاده شدهاند |
🧠 نتیجهگیری
سکههای سورشارژ و انگدار، روایتگر لحظاتی حساس در تاریخاند؛ از تغییر سلطنت تا بحران اقتصادی. برای مجموعه vahidantiq.ir، پرداختن به این سکهها نهتنها جنبه آموزشی دارد، بلکه میتواند مخاطبان علاقهمند به تاریخ، سیاست و زیباییشناسی را جذب کند. انتشار مقالههایی از این دست، برندت را بهعنوان مرجع تخصصی و معتبر در حوزه سکهشناسی تثبیت میکند.
برای مشاهده کالا های سایت https://vahidantiq.ir/shop/ کلیک کنید.
